استاد «محمد ماملی» خواننده تراز اول موسیقی کُردستان ایران

عباس غزالی

عباس غزالی، عضو برجسته و مشاور فرهنگی، هنری حزب دمکرات کُردستان عراق و از نمایندگان پیشین پارلمان اقلیم کُردستان، در ٢۴مین سالگرد درگذشت زنده‌یاد استاد «محمد ماملی» خواننده تراز اول موسیقی کُردستان ایران، در اربیل اقلیم کردستان عراق، یادداشتی را قرائت کرد که متن آن توسط منصور جهانی از زبان کردی به فارسی ترجمه شده است.
استاد «محمد ماملی» شخصیتی بی‌بدیلی که به دلیل صدای سحرانگیز خود، نامش به دیوان شاعران بزرگ کُرد از جمله؛ شخصیتی همچون استاد «هیمن» راه یافت که در شعر مشهور خود «یادم بکه‌ن» (یادم کنید) در مورد او سروده است: «له‌و ده‌مه‌یدا گوی هه‌لده‌خه‌ن بو تاری / له‌و ده‌مه‌یدا ماملی ده‌لی قه‌تاری» (در آن هنگامی که به صدای تار گوش می‌سپارید ـ در آن هنگام، ماملی مقام می‌خواند». در کنار این صدای دلنشین، ضروری است که این هنرمند اصیل و پایند به رفتار برجسته جامعه کُردی را از جهات دیگری هم ببینیم.

ماملی به شیوه‌ای کُردانه به سبک هنری پدر و پدربزرگ خود وفادار بود و هیچ‌وقت، از هنر دست نکشید. در زمانی‌که تکنولوژی بدین‌گونه پیشرفت نکرده بود، او به پلی برای انتقال صدا و آهنگ‌های زیبای پدر، پدربزرگ و گذشتگان خود تبدیل شد؛ و با این کار ارزشمندش، صداها و فرهنگ شفاهی کُردی را از عصر وفایی به نسل بعد از آنها رساند و از این طریق، صدها آهنگ را با صدای زیبایش برای کُردها ضبط و ماندگار کرد.

ماملی نه تنها به شاعر نسل قبل از خود، همچون استاد «وفایی» وفادار بود؛ بلکه در عصر خود نیز آثار شاعران برجسته‌ای از جمله؛ «هه‌راژ» و «هیمن» را با صدای زیبای خود منتشر و ماندگار کرد. همچنین به غیر از شعر این شاعران، به آثار شاعران دیگر نیز اهمیت داد، برای نمونه شعر «راوچیان راوه» از سروده‌های «سلیمان امیرعشایری» (کاک سلیمانی شاوه‌له) را به آهنگ در آورده و همچنین شعر «ده‌شتی پیران» از سروده‌های «معروف امین عشایری» (مارف ئاغای قه‌لاته ره‌شی) را به داخل آرشیو موسیقی غنی کُردی آورده است.

در کنار اینها، ملودی‌های کُردی که به داخل زبان‌های دیگر رفته بودند را پیدا کرده و دوباره آنها را با صدای ماندگار خود به میان آرشیو موسیقی کُردی بازگرداند. همچنین او با خواندن ملودی‌ها و آهنگ‌های فارسی و آذری؛ فرهنگ زندگی مسالمت‌آمیز و بدون تفرقه کُردها را به ملت‌های دیگر معرفی کرده است.

از لحاظ جامعه‌شناسی، ماملی با اجرای آهنگ‌های زیبایش، خدمات بی‌شابئه‌ای به فرهنگ کُردی کرده است و در آهنگ‌های او به خوبی می‌توان شیوه زندگی کُردها را مشاهده کرد. او توانست اهمیت تصانیف دیوانی و مجلسی در میان کُردها را به سطح عالی خود برساند. همچنین به عنوان یک شخصیت پیشرفته و هنرمندی اجتماعی، بخش زیادی از آهنگ‌هایش را برای زنان کُرد خوانده و کسی بوده که آزادی زنان را از خانه خود شروع کرده است.

ماملی با آهنگ «یادگار شیرین» ایده مقدس‌بودن زن و آزادی زن در فرهنگ کُردی را شیرین‌تر کرده است. این ایده، در بخشی از قطعه شعر «یادگار شیرین» شامل؛ «با هه‌زار زی و گاده‌ر و لاوینی رونیشمان هه‌بی / تاکوو ژن ئازاد نه‌بی سه‌رچاوه‌که‌ی ژین لیخنه» از سروده‌های استاد هیمن، شکل گرفت و به عنوان بخشی مهمی از فرهنگ کُردی، امروزه در سراسر جهان به شعاری انسانی و دمکراسی خواهانه تبدیل شده است و سر کُردها با آن بلند است و به آن افتخار می‌کنند.

ماملی همچون شخصیتی که زبان را دوست داشت و به آن احترام می‌گذاشت، در کنار این‌که با آثارش صدها کلمه کُردی مناطق مختلف کردستان را از گم‌نامی و فقدان حفظ کرد؛ در میان آهنگ‌هایش آنقدر شهرها و روستاهای کُردستان را ستایش کرده است که شنونده، محبوبیت سرزمینش را بیشتر از قبل، در دلش احساس می‌کند. آهنگ‌های ماملی در کنار این‌که در منطقه موکریان (مهاباد و بوکان)، در مناطق دیگر کُردستان، از جمله؛ اردلان (سنندج)، کرمانشاه، سوران، پشدر و بیتوین، طرفدار و علاقمندان زیادی دارد. ماملی با آهنگ‌هایش این را به اثبات رساند که کُردها یک فرهنگ و زبان واحد دارند و با این کارش، مرزها و میراث فرهنگی و هنری کُردستان را به خوبی حفظ کرد.

استاد «محمد ماملی» در کنار توانایی هنری و شخصیت اجتماعی که داشت، کسی بود که در جنبش سیاسی کُردها هم حضور پررنگی داشت و به عنوان یک هنرمند سیاسی از او نام برده می‌شود و در این راه، قربانی‌های زیادی داده است. او شخصیتی وفادار به سرزمین و ملتش بود و بر روی عقاید خود سختی‌های زیادی را متحمل شد و تا زمان وفاتش هم با سربلندی و عزت زندگی کرد.

ماملی در زمان خود، با تمام مسئولیتی که به آن وفادار بود؛ فعالیت کرد و همه زندگی خود را وقف خدمت به فرهنگ و هنر کُردی کرد. آنچه در اینجا حائز اهمیت است، اینکه حکومت اقلیم کردستان، به این هنرمند برجسته خدمات شایانی ارائه دهد. ماملی شخصیت بی‌بدیلی است و شایسته است که حکومت اقلیم کردستان به بهترین شکل ممکن از او یاد کند. همچنین ضروری است که از طریق آهنگ‌های ماملی؛ به زبان و ادبیات شفاهی کُردی خدمات بیشتری ارائه شود و با دقت و حساسیت ویژه‌ای دوباره به نگارش در آید. باید مکان اختصاصی به نام این هنرمند ارزنده، تأسیس شود و شایسته است که مجسمه‌ بلند بالایی هم به پاس خدماتش ساخته شود.