بررسی تأثیر معادلات کُردی بر انتخابات ترکیه و تحولات منطقه در گفت وگو با احسان هوشمند؛ «چرخش کُردی» در انتخابات ترکیه

اگر به شکل دقیق تر و جزئی تر روی انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی امروز یکشنبه در ترکیه تمرکز کنیم، بی شک یکی از مهم ترین نقاط تمایز در قیاس با ادوار پیشین، همگام شدن تقریبا بی سابقه اپوزیسیون و کردها با هدف حذف و کنارزدن اردوغان از قدرت است. با توجه به مجموعه تحولاتی که در سایه رقابت های انتخاباتی در جریان است باید اذعان کرد که معادلات کردی هم در کنار بحران سیاست خارجی، چالش های اقتصاد و معیشتی و نیز وقوع زلزله بهمن سال گذشته نقش مؤثری در تعیین برنده و بازنده این دوئل نفس گیر خواهد داشت. حتی اگر در یک سناریوی احتمالی، انتخابات امروز به دور دوم هم کشیده شود، کماکان معادلات کردی وزن و کارکرد خود را برای رسیدن به کمال قلیچداراوغلو یا رجب طیب اردوغان به کرسی ریاست جمهوری دارد. از یک سو برخی ناظران اعتقاد دارند که کردهای ترکیه قصد دارند در انتقام گیری از رجب طیب اردوغان، همه طیف های همسو را برای کنارزدن او متحد کنند، لذا معادلات کردی در ترکیه وارد یک پوست اندازی جدی شده است. در سایه این پوست اندازی هم شاهد آن هستیم که طیفی از جریان های سیاسی کردی دست به اقدامات و تحرکاتی زده اند که هدف غایی اش پیروزی نامزد اپوزیسیون ترکیه است. اگر چه جریان کمال قلیچدار اوغلو هم تقید چندانی به حقوق جامعه کردی ندارد، با این حال حذف اردوغان از صحنه قدرت، ترسیم کننده تمام روندهای سیاسی و ائتلاف سازی ها در ترکیه است تا جایی که در این راستا حزب کردگرای دموکراتیک خلق ها به خاطر برنده شدن کمال قلیچدار اوغلو، نامزد اپوزیسیون، در مقابل رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور کنونی ترکیه، از اعلام نامزد مستقل در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه خودداری کرد و به جای آن از هواداران کرد خود خواسته است به قلیچدار اوغلو رأی بدهند. کردهای ترکیه می گویند امیدوارند با شکست رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور کنونی در انتخابات، از تبعیض موجود در کشور علیه خود نجات پیدا کنند. این تنها بخشی از معادلات کردی در انتخابات امروز است. در لایه دیگری از این پوست اندازی، رهبران کرد ترکیه برای گریز از پیامدهای احتمال تعطیل شدن حزب دموکراتیک خلق ها، نامزدهای این حزب را در لیست حزب چپ سبز به عنوان آلترناتیو حزب دموکراتیک خلق ها قرار داده اند که نشانه ای دال بر استفاده از ابزارهای ناشناخته در بازی های سیاسی قدرت در ترکیه، این بار از سوی کردهاست. به باور تحلیلگران علی رغم آنکه ائتلاف اپوزیسیون شش گانه نمی تواند استراتژی مشترک و مؤثری را اتخاذ کند که تضمین کننده شکست حزب حاکم (حزب عدالت و توسعه) باشد، اما روی وزن معادلات کردی برای پیروزی در مقابل اردوغان حساب جدی باز کرده اند. به همین دلیل حزب عدالت و توسعه هم در روزهای منتهی به انتخابات تصمیم گرفت به موازات فرستادن تیم مذاکره کننده به زندان امرالی برای مذاکره با عبدالله اوجالان با هدف جذب بخشی از پایگاه رأی کردی، ائتلافی شکننده را با حزب مطالبه آزاد (هودا پار) تشکیل داد که پایگاه رأی حدود یک درصد دارد. همین موضوع گواه آن است که اردوغان هم معترف به اهمیت معادلات کردی و نقش تعیین کننده آن در پیروزی اش بر کمال قلیچدار اوغلو است. البته ائتلاف با هودا برای اردوغان چندان هم بدون حاشیه نبوده است؛ چراکه هم پیمانی با این حزب کردی انشقاقی را بین حزب عدالت و توسعه با شریک اصلی اش در ائتلاف جمهور، یعنی حزب راست افراطی «حرکت ملی» (MHP) وابسته به دولت باغچلی ایجاد کرد. بدیهی بود که حزب حرکت ملی در لیست ائتلافی با حضور حزب کردی هودا شرکت نداشته باشد. در چنین شرایطی طیفی از ناظران بدیهی می دانند که حزب دموکراتیک خلق ها به عنوان حزبی که شمار زیادی از اعضای آن را اقلیت های قومی غیرترک از جمله کردها تشکیل می دهند، همچنان به عنوان تعیین کننده نهایی رئیس جمهور آینده ترکیه عمل کند. اما اینکه آیا حمایت این حزب کردی برای نجات جریان اپوزیسیون از شکست، کافی خواهد بود یا خیر و در مقابل معادلات کردی به عمر دو دهه ای اردوغان در قدرت پایان می دهد، سؤالاتی است که نمی توان به طور قاطع روی آنها نظر دارد. به همین واسطه اساسا وزن معادلات کردی در انتخابات ترکیه و تحولات منطقه باید به شکل تحلیلی مورد بررسی قرار گیرد که به روشن ترشدن این موضوع کمک کند. در همین زمینه «شرق» به گفت وگو با احسان هوشمند نشسته است تا ارزیابی این پژوهشگر حوزه قومی را در این باره جویا شود.

با بررسی روند تحولات در ترکیه چند موضوع کلان از عوامل تعیین کننده سرنوشت انتخابات امروز یکشنبه خواهند بود؛ سیاست خارجی، بحران اقتصادی و معیشتی، زلزله و معادلات کردی. در این رابطه دو پارامتر سیاست خارجی اردوغان و معادلات کردی علاوه بر تأثیرگذاری روی انتخابات ترکیه بر صحنه تحولات منطقه ای هم اثری مستقیم دارند. اما اگر بخواهیم به طور مشخص روی انتخابات امروز در ترکیه تمرکز کنیم، کردها تا چه حد عامل تعیین کننده ای برای پیروزی یا شکست دو نامزد اصلی این انتخابات خواهند بود؟

ابتدا جا دارد عنوان کنم این دوره از انتخابات ریاست جمهوری در ترکیه یکی از حساس ترین یا حتی می توان گفت حساس ترین و پرچالش ترین دوره های انتخابات در تاریخ دو دهه گذشته ترکیه است، پس هر عاملی به سهم و وزن خود در سرنوشت این انتخابات اثر جدی دارد. در کنار آن باید نکته دیگری را هم گوشزد کرد تا به عنوان یک ناظر بیرونی انتخابات ترکیه به شکل دقیق تری تحولات را رصد کنیم. در محافل رسانه ای و تحلیلی این گونه ارزیابی می شود که بعد از روی کار آمدن اردوغان و به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه، جامعه ترکیه به تدریج در حال سه شقه شدن بین جریان «مذهبی»، «سکولارها و چپ ها» و جریان های «کردی» است. یعنی ترکیه در تجربه یک شکاف عمیق سیاسی – اجتماعی و منفک شدن جامعه ترکیه بین این سه شقه است. اگر این تحلیل را تا حدودی درست بدانیم باید نگاهی متفاوت به نقش و جایگاه کردهای ترکیه در انتخابات داشته باشیم تا …

چرا روی درستی یا نادرستی تحلیل مطرح شده تشکیک می کنید؟

چون اگر به روند انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری در ترکیه در دو دهه گذشته نگاه کنیم، کردهای این کشور یا به صورت جزئی تر، عینی تر و دقیق تر اکثر کردهای ترکیه با فرایند سیاسی در این کشور همراه بوده اند. اما آن بخش از جامعه کردی که مخالف روند سیاسی ترکیه بوده اند و به اسلام گراها یا ملی گراهای ترکیه رأی نداده اند، هیچ گاه به اکثریت بدنه جامعه کردهای ترکیه بدل نشده اند. این نکته بسیار مهم است. یعنی، نه پ ک ک و نه هیچ گروه دیگری نتوانست به صدای غالب و اکثریتی کردهای ترکیه مبدل شود. چون اگر بپذیریم که طبق آمار، یک چهارم تا یک پنجم جمعیت ترکیه را کردهای این کشور تشکیل می دهند، علی القاعده اگر کل جامعه کردهای ترکیه پشت جریان ها و احزاب کردی قرار می گرفتند باید ۲۰ تا ۲۵ درصد نمایندگان پارلمان ترکیه را تشکیل می دادند که هیچ وقت این گونه نبوده است. در بهترین و ایدئال ترین حالت اگر گروه های کردی موفق به اجماع، ائتلاف و اتحاد شده اند و همچنین جریان های چپ، مارکسیست ها، سبزها و… هم از آنها حمایت کرده اند، تنها توانسته اند به حد نصاب لازم برای حضور در پارلمان ترکیه برسند. اگر این نکات را در نظر نگیریم نمی توانیم نگاه و ارزیابی دقیق و در عین حال واقع بینانه ای درخصوص تأثیر معادلات جریان های کردی و جایگاه و وزن کردها بر انتخابات امروز ترکیه داشته باشیم. این نکته را اضافه کنیم که به جز چند استان مانند دیاربکر، وان و تا حدودی حکاری که به صورت ثابت و سنتی از جریان های کردی حمایت کرده اند، بقیه استان ها عملکردی متفاوت داشته اند. رأی این مناطق در دو دهه گذشته بین اردوغان و حزب عدالت و توسعه با کمال قلیچدار اوغلو و حزب جمهوری خلق ترکیه و نیز حزب حرکت ملی به رهبری دولت باغچلی، آن هم در مناطق مرکزی و علوی نشین ترکیه در نوسان بوده است.

با این حال به نظر می رسد تحولات جدیدی در صحنه انتخابات امروز (یکشنبه) باعث شده است که کردها متفاوت از ادوار پیشین به سمت کنارگذاشتن اردوغان پیش بروند. به همین دلیل تقریبا تمام محافل سیاسی و تحلیلی اتفاق نظر دارند که مهم ترین یا یکی از مهم ترین پارامترهای شکست احتمالی اردوغان به عملکرد وی در قبال کردها بازمی گردد؛ تا جایی که اکنون از انتقام کردها ذیل حمایت تمام قد از کمال قلیچدار اوغلو سخن می گویند. پس تحولات متفاوت از ارزیابی شماست و این بار کردها تمام کننده خواهند بود که …

گفته شما از این جهت درست است که به نظر من هم تحولات جدیدی در صحنه رقابت های سیاسی ترکیه روی داده و به همین دلیل این انتخابات متفاوت از ادوار گذشته است. اول گفت وگو هم عنوان کردم این دوره از انتخابات مهم ترین یا یکی از مهم ترین، حساس ترین و پرچالش ترین دوره های انتخابات در تاریخ ترکیه است. یکی از اتفاقات جدی که این میزان حساسیت را ایجاد کرده به ریزش و جدایی بخشی از حزب عدالت و توسعه و هم پیمانان اردوغان بازمی گردد که اکنون در جبهه اپوزیسیون و به حمایت از کمال قلیچدار اوغلو پرداخته اند. نکته دیگر این است که با توجه به واقعیت های میدانی، امروز ترکیه با چند بحران جدی دست به گریبان است که یکی از آنها به حوزه اقتصادی و معیشتی باز می گردد و دیگری هم ناشی از وقوع زلزله سال گذشته است. این دو بحران هم صفحه جدیدی را در انتخابات امروز رقم زده است. به هر حال باید پذیرفت که نوسان اقتصادی و تورم موجود موجب نارضایتی گروهی از شهروندان ترکیه به ویژه از حامیان پیشین حزب عدالت و توسعه و آقای رجب طیب اردوغان شده است.

نکته مهم دیگری که باید در نظر گرفت این است که اگرچه در نظرسنجی های متعدد صورت گرفته، کمال قلیچدار اوغلو در صدر لیست قرار دارد و حزب عدالت و توسعه اکثریت ۱+۵۰ رأی را به دست نمی آورد، اما از نظر محبوبیت کماکان حزب عدالت و توسعه به تنهایی محبوب ترین حزب در میان مردم ترکیه است. به جز موضوع نامزدی اردوغان برای انتخابات فعلی، اینجا باید تمرکزمان روی حزب عدالت و توسعه بگذاریم. این حزب با وجود این چالش ها و مشکلات چند سال اخیر و نیز ریزش در بدنه خود همچنان به تنهایی بالاترین جایگاه را در میان احزاب رقیب در میان مردم ترکیه دارد. پس این حزب ظرفیت قابل توجهی دارد که می تواند به اردوغان هم کمک کند. حالا باید روی تأثیر پارامتر کردی تمرکز کنیم. همان طور که قبلا گفتم چهار استان کردنشین ترکیه به طور سنتی یا به اردوغان رأی نمی دادند یا اساسا مشارکتی در انتخابات نداشتند. اما به دلیل تفاوت این دوره از انتخابات قطعا آرای همه مناطق کردنشین ترکیه حائز اهمیت است. حتی یک رأی هم می تواند سرنوشت ساز باشد.

نکات مدنظرتان اتفاقا برخلاف ارزیابی اولیه شماست.

این گونه نیست. اجازه دهید بحث کامل شود؛ چون نباید فراموش کرد که شاهد رشد یک جریان ملی گرایی در ترکیه با خوانش و چاشنی دینی و اسلام گرایی به ویژه در سال های اخیر هستیم؛ پس اگرچه جامعه آماری انتخاباتی کردهای ترکیه بین هفت تا ۱۰ درصد است و می تواند روی سرنوشت انتخابات تأثیر گذار باشد، اما به باور من هر نامزدی که سرمایه گذاری جدی روی آرای کردها داشته باشد، به همان اندازه یا بیشتر از آن، آرای ناسیونالیست های ترکیه و ملی گرا های این کشور، حتی رأی بخشی از محافظه کاران مذهبی ترکیه را از دست خواهد داد؛ پس نمی توانیم معادلات کردی را یک طرفه بررسی کنیم. اینجاست که ما با یک معادله پیچیده و چند وجهی مواجهیم که بخشی از آن به مناسبات کردی اختصاص دارد. اما در یک ارزیابی دقیق و کلی باید تمام لایه ها، ابعاد و سطوح تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و امنیتی ترکیه را در نظر بگیریم. این پیچیدگی در حدی است که به باور من اکنون جامعه سه شقه ترکیه در یک شکاف عمیق بین کمال قلیچدار اوغلو و رجب طیب اردوغان قرار گرفته است که می تواند آشوب، شورش و اردوکشی خیابانی را در روزهای بعد از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری به همراه داشته باشد؛ یعنی این جامعه به قدری دچار دوپارگی عمیق و حتی بی بازگشت شده است که امکان دارد طرفین نتایج انتخابات را نپذیرند و به آن تمکین نکنند.

این گفته شما تا حدی می تواند از دل آسیب شناسی عملکرد دو دهه ای رجب طیب اردوغان و حزب عدالت و توسعه هم منتج شود. به هر حال شرایط کنونی در حوزه سیاست خارجی، اقتصاد، معیشت و حتی معادلات کردی در ترکیه، سوریه، عراق و ایران به نگاه امنیتی اردوغان بازمی گردد که…

نکته ای که باید مد نظر قرار داد، این است که اتفاقا چون رجب طیب اردوغان و حزب عدالت و توسعه در دو دهه گذشته بر همه ارکان و امور سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، دیپلماتیک، نظامی، امنیتی و دفاعی ترکیه سوار بوده اند، اکنون معادلات در هم پیچیده شده است.

بیشتر کالبدشکافی می کنید؟

چون رجب طیب اردوغان و حزب عدالت و توسعه در دو دهه گذشته بر همه ارکان و امور سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، دیپلماتیک، نظامی، امنیتی و دفاعی ترکیه سوار بوده اند، به همین دلیل تغییر و جابه جایی لایه های قدرت بدون چالش و تبعات نخواهد بود. یعنی حتی در یک سناریوی احتمالی اگر بپذیریم که رجب طیب اردوغان شکست را قبول کند و به صورت دموکراتیک قدرت را به کمال قلیچداراوغلو انتقال دهد، مطمئنا از فردای روی کار آمدن جریان اپوزیسیون، گزارش ها، افشاگری ها و مدارکی دال بر فساد اردوغان و حزب حاکم در ادارات، وزارتخانه ها، بانک ها و جاهای دیگر منتشر خواهد شد، با این هدف که تتمه جریان اردوغان هم در ترکیه نابود شود. قطعا این مسئله می تواند به یک زلزله سیاسی-اجتماعی بدل شود؛ تا جایی که شاهد دخالت ارتش و نیروهای نظامی باشیم. اینجا دست کمال قلیچدار اوغلو و جریان چپ و سکولار بسته است؛ چون در دو دهه اخیر اردوغان و حزب عدالت و توسعه دست به تسویه حساب و یکدست کردن ارتش با نفوذ گسترده جریان اسلا م گرا در نیروهای نظامی و امنیتی زده اند. به همین دلیل جریان سکولار و چپ در ارتش ترکیه توان و نفوذ جدی ندارد. البته من این نظر را هم دارم که شاید ارتش به جایی برسد که هر دو جریان کمال قلیچدار اوغلو و رجب طیب اردوغان را کنار بزند. پس این تجربه چندان دور از ذهن نیست؛ به ویژه اینکه ما در ادوار گذشته به تناوب شاهد وقوع کودتاهای نظامی بوده ایم. اما اگر چنین فرضی محقق شود، ارتش، نه ارتشی سکولار، بلکه به احتمال زیاد ارتشی با رویکردی ملی و دینی و شاید با نیم نگاهی به جماعت چی ها و حتی فتح الله گولن باشد. نکته دیگری که در این باره باید مد نظر قرار داد، حضور بخش قدرتمند نوکیسه ها ست. بررسی های موجود نشانگر آن است که در حدود دو دهه حاکمیت حزب عدالت و توسعه در صحنه سیاسی ترکیه، فضای مناسبی برای استفاده نیروهای وابسته به این جریان در فعالیت های کلان اقتصادی فراهم شده است و این بخش از صاحبان سرمایه حزبی – رفاقتی در ترکیه هم در مناسبات جاری دارای اثرگذاری هستند. سرمایه دارانی بزرگ که با عقبه اجتماعی ویژه خودشان نمی توانند و اجازه نمی دهند تغییرات و دگرگونی های احتمالی در ترکیه به ضرر آنها باشد و تنها نظاره گر مخاطراتی باشند که می تواند به قطع فعالیت آنها منجر شود.

پس به باور شما در این صحنه پیچیده در ترکیه، معادلات کردی تأثیرات جدی ندارند؟

این گونه نیست. نکته مهم اینجاست که در این معادلات پیچیده ترکیه بخشی از جامعه کردی با فراخوان و دعوت به مشارکت از سوی صلاح الدین دمیرتاش برای حمایت از کمال قلیچدار اوغلو تحول سیاسی جدیدی را در انتخابات ایجاد کرده است که هم زمان تحول جدیدی هم در جریان های کردی خواهد بود.

چطور؟

چون کمال قلیچدار اوغلو به هر حال میراث دار جریان چپ و سکولار و همچنین وامدار و میراث دار سیاست های آتاتورک است؛ پس اگر یک بخش از جامعه کردی اکنون و در این شرایط به حمایت از کمال قلیچدار اوغلو برخیزند، نشان می دهد که معادلات کردی هم پیچیده شده است.

ولی جناب هوشمند به نظر می رسد حمایت از اوغلو از سوی کردها صرفا با هدف انتقام از اردوغان است، نه همخوانی صددرصدی با میراث دار سیاست های آتاتورک و نگاه کمالیستی.

ببینید، با هر هدفی که بخشی از کردها به ویژه نیروهای سیاسی کرد ترکیه ای حمایت خود را از کمال قلیچدار اوغلو اعلام کرده باشند، یک معادله جدید کردی است. حتی برای انتقام گیری از اردوغان هم حمایت کردها از کمال قلیچدار اوغلو بسیار مهم است؛ چون تا قبل از این، جریان های کردی پس از فعالیت های خونین چند دهه ای توانستند خود را به صحنه سیاسی ترکیه وارد کنند؛ یعنی بعد از چند دهه فعالیت نظامی و چریکی و پس از چند سال ورود به صحنه سیاسی ترکیه اکنون چرخش کردها به سمت کمال قلیچدار اوغلو به عنوان میراث دار آتاتورک به لحاظ نظری و از دید من یک چرخش سیاسی جدی برای کردها محسوب می شود؛ چرا که حکایت از پوست اندازی ایدئولوژیک و تئوریک برای کردها در ترکیه دارد. قطعا این پوست اندازی در فرایندهای آتی بین نیروهای سیاسی کرد اختلافاتی را ایجاد می کند. نمی شود به عوام گفت ما به صورت مصلحتی و تنها برای شکست اردوغان دست به دامان میراث داران آتاتورک شده ایم. وقتی حمایت از میراث داران آتاتورک به هر دلیلی در این انتخابات از طرف جریان های سیاسی کرد طرفدار پ ک ک مشروعیت پیدا می کند، بی شک در انتخابات بعدی و فرایندهای آتی دلایل و علت های دیگر هم می تواند زمینه بیشتری برای این چرخش فراهم آورد و این شکاف میان آتاتورک گرایان اصلی ترکیه و گروه های سیاسی کرد طرفدار اوجالان را کم کند. در نتیجه هم در میان طرفداران احزاب ملی گرای ترک انشقاق ایجاد می شود که برای کسب رأی به پ ک ک نزدیک شده اید و هم در میان گروه های سیاسی کرد طرفدار پ ک ک چنین اختلافاتی بروز می کند.

منظور شما چه اختلافاتی است؟ چون اخیرا شاهد یک دوصدایی بین صلاح الدین دمیرتاش و جریان عبدالله اوجلان در حمایت از رجب طیب اردوغان یا کمال قلیچدار اوغلو بودیم.

اتفاقا به نکته مهمی اشاره کردید. اکنون این دو صدایی از درون جریان های کردی به صدا در آمده است که متأثر از همان پوست اندازی ایدئولوژیک و تئوریک برای کردهاست که پیامدهای دراز مدتی را هم در پی خواهد داشت.

با این حال معادلات کردی صرفا محدود به مرزهای ترکیه نمی شود و به طور مشخص سوریه را هم در بر می گیرد. در این صورت آیا اکنون تحولات سوریه از دریچه کردی نمی تواند تأثیر مضاعف را بر انتخابات ترکیه تحمیل کند؟

چهارشنبه هفته گذشته شاهد بودیم که نشست چهارجانبه ای بین ایران، روسیه، سوریه و ترکیه برگزار شد. در این نشست دمشق و آنکارا یک مسیر را برای موضوع آوارگان و دیگر مسائل سوریه تعریف کردند. اگر انتخابات به دور دوم کشیده شود، دو هفته فرصت برای اردوغان به وجود می آید تا بتواند از برگ برنده سوریه و کردهای سوریه هم استفاده کند. در این صورت من تصور می کنم که اردوغان برنده دور دوم انتخابات ترکیه خواهد بود.

اما اگر بخواهیم به صورت راهبردی تر به تأثیر معادلات کردی بر صحنه انتخابات ترکیه و کل منطقه ورود کنیم، به نظر می رسد موتور امنیتی سازی کردی با ترکیه روشن شده و به پیش می رود و این نگاه امنیتی به ویژه در سال های اخیر به بغداد، دمشق و تهران هم سرایت کرده است. با این تفاسیر آیا پوست اندازی کردی در صحنه سیاسی ترکیه و از آن سو روی کار آمدن رئیس جمهور جدید نمی تواند این نگاه امنیتی را از مقوله کردی بزداید؟

من از نظر تحلیلی، مسئله را صرفا با عینک سیاسی و امنیتی یا در آن سو با خوانش قومی یا حتی اقتصادی صرف بررسی نمی کنم.

به چه دلیل؟

چون من معتقدم که بخشی از این مسئله به پیشینه های تاریخی و گزاره های اجتماعی هم ارتباط دارد.

به طور مشخص حداقل در چهار دهه اخیر بیشترین هزینه و شکاف اجتماعی در منطقه خاورمیانه برای ترکیه روی داده است؛ تا جایی که به نظر می رسد هنوز راه حلی برای عبور از این بحران وجود ندارد. قبل تر هم اشاره کردم که ترکیه به حدی دچار چالش های سیاسی – اجتماعی و شکاف عمیق شده است که در حال سه پاره شدن است. چرا؟ چون ترکیه بر ویرانه های عثمانی سوار شد. در سال های ابتدایی حیات ترکیه برخورد قهرآمیزی با موضوع اقوام و تنوع زبانی در ترکیه صورت گرفت. به همین دلیل کشتار ارامنه، کشتار یونانی ها، تقابل با عراق و موضوع جریان های کردی همواره یک سایه سنگین در تاریخ ترکیه دارد و با تار و پود سیاسی و اجتماعی ترکیه گره خورده است. پس اگر این تصور را داشته باشیم که با تغییر ساختار سیاسی ترکیه تمام این ساختارها دگرگون می شود، یک ارزیابی به دور از واقعیت است. یعنی پوست اندازی کردی در صحنه سیاسی ترکیه و از آن سو روی کار آمدن رئیس جمهور جدید نمی تواند این نگاه امنیتی را از مقوله کردی بزداید؛ هرچند ممکن است اثراتی بر آن داشته باشد.

به همین دلیل است که تجربه های اردوغان در راستای تحقق سیاست تنش صفر و صلح با جامعه کردی به شکست رسید و بعد از یک دوره کوتاه دوباره شاهد درگیری های مسلحانه و بازگشت به نقطه صفر هستیم؟

من با بخشی از گفته شما در خصوص بازگشت به نقطه صفر مخالفم؛ چون من این تصور را ندارم که با وجود شکست صلح بین اردوغان و قندیل و پ ک ک، اکنون درگیری های مسلحانه به نقطه صفر و اولیه بازگشته است. من معتقدم اکنون ترکیه در قبال موضوع کردی تحولات و تجربیات تازه ای را از سر گذرانده است. به همین دلیل قطعا ترکیه نمی تواند به نقطه صفر برای تقابل با کردها بازگردد؛ چراکه همین الان بخشی از جامعه سیاسی کردی در بدنه و ساختار تصمیم گیری ترکیه حضور دارند.

ولی هم زمان درگیری ها هم اوج گرفته است که …

درست است هنوز قندیل و پیشمرگه های پ ک ک درگیر هستند. هر روز پهپادهای ارتش ترکیه بمباران می کنند. هر روز شاهد حضور جنگنده ها بر فراز کوه ها هستیم و درگیری ها کمابیش به خاک عراق هم کشیده شده است، اما در مقابل ما شاهد وقوع چند اتفاق مهم بودیم که اجازه نمی دهد ترکیه و کردها به نقطه صفر بازگردند.

مثلا؟

اول تغییر ناظر به بهبود شاخص های توسعه در مناطق کردنشین ترکیه است. به شکل مشهودی هر بیننده و ناظری با حضور در مناطق کردنشین ترکیه شاهد تحول و توسعه و رشد دسترسی به خدمات شهری و زیرساخت های توسعه ای است. از نظر زیرساخت، جاده، تأسیسات، کشاورزی، سدسازی، افزایش سطح درآمد، ارتقای سطح رفاه وضعیت را متفاوت از چند سال قبل کرده است. همین وضعیت مطلوب باعث شده است که بخش عمده ای از جامعه کردی برخوردار از موقعیت جدید باشند که پیش از این وجود نداشته است. اتفاقا در مناطق کردنشینی که درگیری ها در آن بیشتر از سایر مناظق روی می دهد، نرخ موالید حدود دو و نیم برابر بیشتر از متوسط زاد و ولد در کل ترکیه است. پس می بینید که ارتقای سطح درآمد و رفاه، عملا سبک زندگی را در کل جامعه ترکیه و جامعه کردی این کشور هم تغییر داده است و پیرو همین تغییر سبک زندگی، خانوار و خانواده هم به تدریج در حال کوچک شدن است. به همین دلیل نگرش های سیاسی و اجتماعی کردی هم دگرگون شده است. البته من هم اذعان دارم دگرگونی شگرف و صد درصدی رخ نداده است، اما به هر حال جامعه کردی اکنون با یک عینک جدید به صحنه تحولات در ترکیه می نگرد. اتفاقا در راستای همین نکته و با توجه به تغییر سبک زندگی است که ما می بینیم اکنون بخشی از جامعه کردی در یک پوست اندازی سیاسی و اجتماعی به دنبال حمایت از میراث دار آتاتورک هستند که البته می تواند انشقاق و اختلافاتی را هم در خود کردهای ترکیه ایجاد کند، اما همان گونه که گفتم و دوباره تأکید می کنم چرخش کردها به سمت کمال قلیچدار اوغلو به عنوان وامدار سیاست های کمالیستی متأثر از همان نوع تغییر سبک زندگی و نیز تغییر شرایط سیاسی در ترکیه است.

اتفاقا روی نکته ای دست گذاشتید که از دید بسیاری از تحلیلگران جای مناقشه دارد؛ چون روند طی شده برای بهبود سطح رفاه و زندگی جامعه کردی در ترکیه یک «پروسه» است نه یک «پروژه». یعنی حتی اگر رجب طیب اردوغان و حزب عدالت و توسعه هم در کار نبود با افزایش سطح درآمد های ترکیه، خواه ناخواه شاهد این تحولات می بودیم. لذا …

به هیچ عنوان نباید این اشتباه تحلیلی را داشته باشیم. شما کافی است که به صورت میدانی در جامعه ترکیه حضور پیدا کنید و در مناطق کردنشین یک ارزیابی داشته باشید. اکنون به شکل مشهودی شاخص های دسترسی کردها به رفاه، آموزش، بهداشت، درمان و دیگر موضوعات با محدودیت های عجیب و غریب گذشته همراه نیست. دیگر تبعیض و بی توجهی اداری گذشته از بین رفته است. اکنون محرومیت های سابق در مناطق کردنشین دیده نمی شود. در چنین وضعیتی جامعه ترکیه تصور وقوع و استمرار این تحولات را بدون اردوغان ندارد.

پس ما باید این را بپذیریم که بخشی از جامعه کردهای ترکیه شاید در راستای آنچه عنوان کردید، فکر نکنند و این دسته از مردم کرد اعتقاد داشته باشند هرآنچه در خصوص بهبود وضعیت زندگی آنها روی داده است، متأثر از عملکرد شخص اردوغان و حزب عدالت و توسعه است. به همین دلیل است که اردوغان بدنه ای از آرای کردها را در ادوار گذشته انتخابات برای خود حفظ کرده بود. اما در لایه عمیق تر تحلیلی باید به شرایط کنونی جامعه کردی در ترکیه نگاه کنیم. یعنی زمانی که بخشی از جامعه کردی، ولو به صورت تاکتیکی و مقطعی حاضر به حمایت از کمال قلیچدار اوغلو به عنوان میراث دار سیاست کمالیستی و آتاتورکی هستند، قطعا پیامد های راهبردی و استراتژیک را برای معادلات کردی در ترکیه و حتی در منطقه خواهد داشت که در یک لایه شاهد دوشقه شدن جامعه کردی به عنوان نمونه و به صورت محدودی بین جریان صلاح الدین دمیرتاش و عبدالله اوجالان هستیم.

نمونه چنین تحولی هم در کردستان عراق روی داده است. در دوره هایی در کردستان عراق هم شاهد این وضعیت دوپاره، دوگانه و دوشقه در جامعه کردی میان دو بخش حزب دموکرات کردستان عراق بودیم که در نهایت به تشکیل اتحادیه میهنی به رهبری جلال طالبانی منجر شد. پس اگر سطح رفاه و سبک زندگی کردهای ترکیه در این سال ها تغییر نمی کرد و محدودیت ها، محرومیت ها و تبعیض های گذشته اکنون هم ادامه می یافت به شدت وضعیت متفاوت از گذشته بود. پس اساسا بازگشت به نقطه صفر وجود ندارد و همچنین از دید بخشی از کردها شکل گیری وضعیت کنونی بدون اردوغان امکان پذیر نبود. در این شرایط بخش دیگری از جامعه کردی هم با وجود انشقاق و فاصله گیری از اردوغان دوباره به میراث دار سیاست های آتاتورک رجعت می کنند. اما این داستان طرف دیگر هم دارد؛ یعنی همه چیز را نباید از عینک کردی ببینیم. وقتی کمال قلیچدار اوغلو هم به عنوان وامدار سیاست های کمالیستی به سمت صلاح الدین دمیرتاش و بخشی از جامعه کردی گرایش پیدا می کند، نشان می دهد که اکنون سیاست های آتاتورکی نوین هم در قبال کردهای ترکیه دچار تغییر و تحولات جدی شده است و شاید از پس آن سیاست جدیدی از منظر هواداران سنت آتاترکی ظهور کند.

به کردستان عراق اشاره داشتید، اما به نظر می رسد تحولات فراتر از آن است که بخواهیم فقط آن را محدود به ترکیه و عراق بدانیم؛ چون مشخصا موضوع کردی بعد از همه پرسی اقلیم کردستان وارد دوره دیگری شده است که کل منطقه و حتی دخالت ابرقدرت هایی همچون واشنگتن و مسکو را در بر می گیرد. به همین دلیل تداوم قدرت اردوغان یا حذف او پس از دو دهه می تواند کاتالیزوری در روند تحولات این فصل تازه باشد؟

اتفاقا نکته مهم اینجاست که به باور من بعد از همه پرسی اقلام اقلیم کردستان عراق پارامتر و متغیر کردی در معادلات منطقه با یک چالش جدی روبه رو شده است. به عبارت دیگر هم گرایی آنکارا، تهران و بغداد در این زمینه برای به شکست کشاندن پروژه همه پرسی اربیل باعث شده است که فصل جدیدی در قبال موضوع کردی و معادلات کردی در منطقه خاورمیانه شکل بگیرد. یکی از شخصیت های عراقی مدعی بود هاکان فیدان، رئیس سازمان امنیتی ترکیه یعنی «میت» در جریان تحولات پس از اعلام همه پرسی اقلیم کردستان عراق، خود به عنوان یکی از ناظران عملیات ارتش عراق در بغداد حضور داشت و بر روند کار نظارت می کرد. یعنی ترکیه علی رغم نزدیکی به پارتی یا حزب دموکرات کردستان عراق حاضر نبود این روابط در نهایت منجر به وضعیتی شود که منافع ترکیه را تحت تأثیر خود قرار دهد. در این فصل تازه برخی بازیگران فرامنطقه ای و حتی قدرت های جهانی با محوریت آمریکا و روسیه هم تمایل دارند در معادلات کردی نقش آفرینی خود را مبتنی بر منافعشان داشته باشند. اما در کل من تأکید دارم که نقش، سهم و وزن بازیگران منطقه ای به خصوص ایران، ترکیه، عراق و سوریه در معادلات کردی بیش از تأثیر بازیگران فرامنطقه ای است.

از طرف دیگر نباید فراموش کنیم که شکست آرمان ها و اندیشه های چپ باعث بحران هویت به خصوص در معادلات کردی شده است. به ویژه که می دانیم مبنای ایدئولوژیک بیشتر جریان های سیاسی کردی در تاریخ معاصرمتأثر از نحله های مختلف مارکسیسم بوده است. برای مثال کافی است به تحولات شهریور ۱۴۰۱ در ایران بازگردیم. اگر موضوع فوت خانم امینی یا موضوع مشابهی با آن، ۱۰ سال پیش یعنی سال ۱۳۹۱ روی می داد، قطعا چندین اعتراض و راهپیمایی چند صد هزار نفری در دهوک و دیاربکر شکل می گرفت، اما ما دیدیم که سال گذشته هیچ اعتراضی با حضور صدها هزار نفر در اربیل یا دیاربکر یا دهوک در این رابطه وجود نداشت. اینها علائم پایان ایدئولوژی گرایی در جامعه کردی است که موجب شده تا …

ولی به چه دلیلی شاهد این تطور و پوست اندازی هستیم؟

دلایل عمده ای برای آن وجود دارد که از نگاه من یکی از مهم ترین آن به عملکرد حکومت کردی در اقلیم کردستان عراق بازمی گردد. کارنامه غیر قابل دفاع و فساد ساختاری و رو به رشد و فزاینده در این حکومت کردی موجب شده است که اکنون جامعه کردی دیگر در راستای آرمان های چپ مارکسیستی به دنبال ایجاد ساختار سیاسی کردی نباشد تا خود را به عنوان یک بازیگر جدید در معادلات خاورمیانه تعریف کند. طبق آمارها، اقلیم کردستان عراق به نسبت جمعیت خود یکی از مناطقی است که بیشترین میزان مهاجرت به کشورهای اروپایی را دارد. از سال ۲۰۱۵ تا شش سال بعد یعنی ۲۰۲۱ حدود ۶۵۰ هزار نفر از اقلیم کردستان عراق مهاجرت کرده اند و عازم کشورهای دیگر به ویژه در اروپا شده اند. حتی گروه زیادی جانشان را در این سال ها در راه مهاجرت غیرقانونی در خارج از مرزهای اقلیم کردستان عراق از دست داده اند. از طرف دیگر فرسایشی شدن مبارزات و عدم خروجی و دستاورد عینی و ملموس از دل این مبارزات قطعا باعث می شود که نوعی فاصله و شکاف بین آرمان و مبارزه با جامعه شکل بگیرد. از سال ۱۹۷۸ میلادی که پ ک ک به تدریج فعالیت های مبارزاتی خود را آغاز کرده و طی حدود پنج دهه اخیر دست به فعالیت مسلحانه زده است تقریبا هیچ دستاورد و خروجی جدی و قابل قبولی از نظر شاخص های اثرگذاری بر معادله قدرت و میدان سیاست در ترکیه به دنبال نداشته است. در این شرایط و نتیجه چنین روندی، جامعه کردی دچار سرخوردگی و ناامیدی از مبارزه، آرمان و ایدئولوژی خواهد شد. شکست جهانی چپ و مارکسیسم هم چاشنی آن را بیشتر و قوی تر می کند.

در حالی که جریان رقیب دستاوردهای مشخصی را برای کردها شکل داده است. برای اینکه جمله خود را روشن تر کنم به آمارها بازگردیم. اکنون میزان جذب کردهای تحصیل کرده در ساختار و سیستم حزب عدالت و توسعه و اردوغان بیشتر از ساختار ایدئولوژیک و مبارزاتی پ ک ک بوده است. پس دیگر نمی توان با در نظر گرفتن شرایط جدید از ایدئولوژی، آرمان و مبارزه سخن گفت و با تکیه به آرمان های کمونیسم و مارکسیسم یا با توجه به تئوری های مائو روی جامعه روستایی و دهقان ها سرمایه گذاری کرد؛ چون اکنون دهقان ها در ترکیه صاحب رفاه، درآمد و برخورداری بیشتری از خدمات مهمی هستند که موجب دوری آنها از مبارزه می شود. اتفاقا مارکس اعتقاد داشت که دهقانان جزء محافظه کارترین طبقات جامعه هستند و تنها زمانی دست به شورش می زنند که زندگی آنها در خطر باشد، اما در مقابل طبقه کارگر چون چیزی برای از دست دادن ندارد، همیشه آماده مبارزه است. جامعه روستایی کردهای ترکیه در طول دو دهه گذشته دچار یک پوست اندازی در حوزه سبک زندگی شده است و شرایط امروزی این جامعه قرابتی با آرمان، ایدئولوژی و مبارزه ندارد؛ چون سطح رفاه ارتقا پیدا کرده و درآمدها و سبک زندگی دگرگون شده است. لذا حتی اگر در برخی مقاطع و برهه های زمانی مانند انتخابات امروز، انگیزه های سیاسی وجود داشته باشد، جامعه کردی دیگر حاضر به پذیرش ریسک بالا نیست.

باید واقعیت ها را ببینیم. ما در دنیای ۴۰ سال پیش زندگی نمی کنیم. اکنون فضای مجازی شبکه های اجتماعی موبایلی بر همه ابعاد و سطوح زندگی تأثیرگذار است. وقتی کردهای ترکیه می بینند که در اقلیم کردستان عراق حقوق معلمان و دیگر اقشار جامعه پرداخت نمی شود و زمانی که آنها دست به اعتراض، تحصن و اعتصاب می زنند سریعا سرکوب می شوند، دیگر امیدی به ساختار کردی ندارند. چون از یک طرف می بینند که بچه های آنها در کوه ها مبارزه می کنند تا یک حکومت را روی کار بیاورند، اما هم زمان یک حکومت کردی در عراق به راحتی دست به سرکوب جامعه خود زده است به طوری که گروهی از معلمان و دیگر اقشار جامعه به صراحت می گویند که حاضر به بازگشت زیر پرچم بغداد هستند. در کنار آن باور به فساد، رانت، ویژه خواری و ناکارآمدی حکومت کردی در اقلیم کردستان عراق تقریبا برای همه قابل پذیرش شده است. البته تبلیغات پ ک ک و رقبا و تشدید شکاف میان گروه های کردی رقیب بر افکار عمومی درباره اقلیم کردستان عراق هم تا حدودی آثاری بر جای گذاشته است.

با این گفته شما اتفاقا سؤال مهم تر اینجاست که اگر قائل به تغییر نگاه در قبال معادلات کردی و از طرف دیگر شاهد شکاف و فاصله گیری از آرمان، ایدئولوژی و مبارزه در کردها هستید، چرا نگاه آنکارا، دمشق، بغداد و تهران تغییری نمی کند؟

ببینید ما نمی توانیم ترکیه، سوریه، عراق و ایران را در یک پارادایم بررسی کنیم؛ چراکه اقتضائات اجتماعی، تاریخی، سیاسی، فرهنگی، امنیتی، نظامی، دفاعی و جغرافیایی هر کشور در قبال کردها نگاهی متفاوت را به تهران، آنکارا، دمشق و بغداد می دهد. من به طور مشخص درخصوص ایران قائل به این هستم که نگاه قومی مطرح نیست، بلکه بیشتر پارامترهای مذهبی تعیین کننده است. در این باره هم زمان با دوره آقای خاتمی شاهد امنیتی زدایی از کردها و به کارگیری کردهای سنی مذهب در بدنه اجرائی و مدیریتی کشور هستیم. اکنون فرمانده نیروی زمینی ارتش و نیروی دریایی ارتش هر دو کردستانی و کرمانشاهی هستند. در عین حال کردهای اهل سنت فراوانی هم در بدنه اجرائی و مدیریتی شهرها و استان ها به کار گرفته شده اند. البته تأکید دارم که هنوز با نقطه ایدئال فاصله زیادی داریم، اما حاکمیت در ایران در دوره اصلاحات و حتی دوره آقای روحانی تا حدودی این ظرفیت را داشت که نگاه امنیتی را از روی کردستان کاهش دهد. ولی ما نمی توانیم این شرایط را برای ترکیه یا سوریه و عراق به صورت مشابه در نظر بگیریم. شرایط عراق با ترکیه و هر دو با سوریه متفاوت است. اما باز هم تکرار می کنم وقتی بخشی از جریان کردی در ترکیه این عقلانیت ابزاری و سیاسی را به کار گرفته است که با میراث دار آتاتورک هم پیمان شود و از او حمایت کند، نشان می دهد که با یک پوست اندازی در حوزه جریان های سیاسی و نیز جریان کردی مواجهیم. یعنی بخشی از همان جریان کمالیستی هم دیگر نگاه امنیتی خود را به کردها مانند سابق ندارد. قطعا این نوع ارزیابی و عملکردها، هم از سوی کردها و هم از جانب جریان های سیاسی مقابل می تواند به صورت پخته تری ادامه پیدا کند تا به یک همزیستی پایدار با رفع مشکلات و مسائل موجود منجر شود.

با این حال وقتی به گذشته رجوع می کنیم شکست تجربیاتی مانند سیاست تنش صفر اردوغان و صلح با کردها نشان می دهد که شاید این عقلانیت ابزاری توسط کمال قلیچدار اوغلو یا بخشی از کردهای ترکیه هم به سرنوشت مشابه دچار شود. غیر از این است؟

گفته شما به آینده ارتباط دارد و نمی توان از هم اکنون نظری قاطع درخصوص شکست آن داشت. به هر حال ما تجربه دو دهه آزمون و خطا در دوره اردوغان را داریم. اگر اردوغان و حزب عدالت و توسعه متحمل شکست سنگینی شود، احتمال دارد هم جریان های کردی و هم کمال قلیچدار اوغلو از این تجربیات استفاده کنند تا به یک همزیستی و زبان مشترک دست پیدا کنند که به شکست منجر نشود. از طرف دیگر ما نمی توانیم اقتضائات زمانی و مکانی و فعل و انفعالات در ترکیه و منطقه خاورمیانه را هم دور از ذهن بدانیم. اکنون خود اردوغان هم به فکر اصلاح روند سابق در سوریه است؛ چه این اقدام با هدف تبلیغات انتخاباتی باشد و چه در عمل اردوغان درصدد اصلاح روند گذشته باشد، نشان می دهد ترکیه در مسیر جدیدی گام برداشته است که حتی با پیروزی کمال قلیچدار اوغلو هم تغییر پیدا نمی کند. از طرف دیگر موضوع حقوق شهروندی، تغییر مفهوم سیاست ورزی، زندگی روزمره، محیط زیست، تحصیل، رفاه، آرامش، کار و درآمد، امنیت و به خصوص فضای مجازی، پارامترهایی هستند که بیش از گذشته در روندها تأثیر می گذارند. وقتی از گذشته نه چندان دور که از کردهای ترکیه ای یا به عنوان «شهروندان محترم جنوب شرق این کشور» و در حالت توهین آمیز «ترک های کوهی» یاد می کردند، اکنون به نقطه ای رسیده ایم که هر دو جریان اصلی انتخابات ترکیه یعنی جریان رجب طیب اردوغان و کمال قلیچدار اوغلو به دنبال ائتلاف با بخشی از کردها هستند، نشان می دهد که ما در یک نقطه بی بازگشت در همزیستی سیاسی و روند امنیتی زدایی از کردهای ترکیه قرار داریم که می تواند در آینده بیشتر، پررنگ تر و پخته تر شود تا جایی که دیگر موضوع از مقوله قومی – زبانی و مانند آن خارج شود و حالت شهروندمحوری به خود بگیرد. البته تا آن دوره و زمان همچنان فاصله عمیق و زیادی وجود دارد و باید منتظر تحولات بعدی بود.

باز هم در تقابل با گفته شما روندهای اخیر در تحولات بین المللی و رجعت دوباره به ناسیونالیسم بعد از ظهور پدیده ای به نام ترامپ گواهی می دهد که شهروندمحوری رنگ باخته است؛ چون شدت این رجعت به ناسیونالیسم در حدی است که اکنون موج های شوونیستی علاوه بر آمریکا به کشورهای اروپایی هم سرایت کرده است. پس چگونه می توان انتظار داشت که منطقه خاورمیانه و مشخصا ترکیه به سمت شهروندمحوری و عبور از نگرش های قومی – مذهبی گام بردارد؟

ما نمی توانیم ظهور پدیده ای به نام ترامپ یا اتفاقاتی را که در برخی کشورهای اروپایی رخ داده است، یک قاعده و مسیر در نظر بگیریم و طبق آن تحلیل کنیم؛ کما اینکه شما دیدید عمر پدیده ای به نام ترامپ در همان یک دوره ریاست جمهوری خلاصه شد. ضمن اینکه اکنون برای عموم شهروندان ترکیه و حتی کردهای این کشور هم این امر مسجل است که شرایط فعلی نسبت به ۱۰ یا ۲۰ سال پیش قابل قیاس نیست. برای نمونه دیگر تا قبل از این، بیشتر جامعه کردی که قصد مهاجرت از ترکیه را داشت به راحتی نمی توانست این کار را بکند یا در صورت رسیدن به کشورهای اروپایی نمی توانست به ترکیه بازگردد، اما اکنون کردهای ترکیه که بیشتر به آلمان هم مهاجرت می کنند به راحتی در حال آمد و رفت هستند. سرکوب های گذشته و حملات نظامی ارتش به روستاها و شهرهای کردنشین پایان پیدا کرده است. بله باز هم تکرار می کنم درگیری ها در کوه ها و دره ها ادامه دارد، اما از شدت آن و تسری به شهرها کاسته شده است. تلفات جانبی و کشته شدن شهروندان و ساکنان روستاها و شهرها بر اثر درگیری پ ک ک با ارتش ترکیه به نزدیک صفر رسیده است. از طرف دیگر با حضور پررنگ تر پهپادها در جنگ های ترکیه اکنون شیوه مبارزه هم تغییر پیدا کرده است. میزان تلفات دو سال گذشته در ترکیه را با سال های قبل مقایسه کنیم؛ اصلا قابل قیاس نیست

اینها به چه معناست؟ یعنی اینکه در عرصه عینی و میدانی دگرگونی های جدی رخ داده است و دیگر نه ترکیه و جامعه کردی به نقطه قبل باز نمی گردند. بله خوانش های قومی کردی، ترکی و عربی وجود دارد و کسی هم منکر آن نیست، اما خوانش های قومی موتور خشونت های سابق را روشن نمی کند. در مجموع اگر اتفاق چالش برانگیزی بعد از انتخابات امروز روی ندهد که منجر به دخالت نیروی نظامی و ارتش ترکیه شود یا شاهد اردوکشی خیابانی هر دو طرف (اردوغان و کمال قلیچدار اوغلو) که نتیجه انتخابات را نمی پذیرند، نباشیم به نظر من فضای چند سال گذشته در ترکیه حکایت از این دارد که راهکار های دموکراتیک برای حل وفصل مسائل و موضوعات قومیتی و زبانی جای پررنگ تری را به جای مبارزات مسلحانه پیدا کرده است. اکنون فضا برای گفت وگو با محوریت اندیشمندان، دانشجویان، روزنامه نگاران و صاحبان قلم و فکر بیشتر از چریک ها فراهم است. شما به اقلیم کردستان عراق نگاه کنید؛ چقدر کردهای باسواد و تحصیل کرده در کشورهای اروپایی و آمریکا وجود دارند، اما چند درصد از این افراد صاحب تخصص و دانش در بدنه مدیریتی و اجرائی اقلیم کردستان عراق حضور دارند؟ تقریبا هیچ؛ چرا؟ چون در همان ساختار قومیتی و خانوادگی همه پست ها، مناصب و رانت ها بین چند حزب محدود و اقوام و جریان ها مانند طالبانی و بارزانی تقسیم شده است. همه چیز دست چند چریک قدیمی و همان پیشمرگه های سابق است. این ساختار سنتی سیاسی کردی در اقلیم گواه آن است که باید از خوانش چریکی، مبارزاتی، ایدئولوژیک و قومی صرف عبور کنیم و به جای تأکید بر گزاره های اختلافی قومی – مذهبی به سمت شهروندمحوری بر مبنای دموکراسی و گفتمان دموکراسی خواهی پیش برویم؛ چه در ترکیه، چه در عراق، چه در سوریه و چه در ایران.

منبع: روزنامه شرق