به مناسبت روز جهانی توانمندان

اسعد رسول زاده

کارشناس ارشد مهندس معماری

۱۲ آذر مصادف است با روز جهانی توانمندان. ضمن عرض تبریک خدمت تمام توانمندان محترم و عزیز، هرگاه بخواهیم به  نوعی این روز را گرامی بداریم از تاریخچه آن سخن به میان می‌آوریم که توانمند چیست و قانون حمایت به حقوق توانمندان در چه تاریخی بوده است و یا جامعه معلولان ایران در سه سالی و توسط چه کسانی تأسیس شده است و چه فعالیت‌هایی در آن انجام می‌شود می‌خواهم از درگاه دیگری وارد بحث شده و به موضوع نگریسته شود.

معلول برگرفته از علتی است که باید راه مقابله با آن را پیدا نمود. گاهی اوقات علم پزشکی از برطرف نمودن آن معذور بوده و می‎بایست از راه‌کارهای دیگری برای ادامۀ زندگی بهره بگیریم. معلولیت بر اثر ضایعه جسمی و یا ذهنی (ناشی از توارت، بیماری، جنگ و حادثه) اختلال قابل توجهی به صورت مستمر در سلامت و کارایی عمومی بدن و یا در شئون اجتماعی و اقتصادی بکاهد. اگر بخواهیم یک فرد توانمند را با اقشار دیگه جامعه مقایسه کنیم می‌توان گفت که یک فرد دارای معلولیت در ارتباط با خانواده و سپس با اجتماع بیرون در ارتباط می‌باشد. فرد توانمندی که هنوز در درون خود محصور مانده است باید گفت که خانواده وظایف خود را به آنگونه که لازم است به خوبی انجام نداده و آن اهمیتی که می‌بایست به وی بشود به عمل نمی‌آورند. اگر این فرد بتواند خود را در خانواده دریابد سعی در سعود به پلۀ بالاتری را خواهد داشت. البته این استثناء وجود دارد که آن فرد نوعی در خانواده با این وجود به خواسته‌های خود تا حد رضایت رسیده است. اگر این فرد به بیرون از خانه گام بردارد وظایف به دوش جامعه و در کنار آن مسئولین می‌افتد تا برای بهسازی و بهزیستی این فرد خدماتی ارائه دهند التبه اگر در خانه هم ماندگار باشد می‌بایست به وی توانبخشی لازم داده شود.

مطالعات نشان می‌دهند که فردی که دارای توانمندیت است هیچوقت از اهدافش دست نخواهد کشید مگر این که سنگ‌های بزرگی جلوی وی بیاندازند چرا که سنگهای کوچک را هر چند شاید با سختی ولی کنار خواهند کشید و یک مسیر را طی می‌کند تابدون حاشیه پردازی به اهدافش برسد. در این میان یک جمله برای توانمندین باب است که می‌گوید: من حتماً موفق خواهم شد نه فوراً ولی حتماً . توانمندان بیشتر بر این باورند که در کنار آموزش ماهی ‌گرفتن زمینه را فراهم کنید تا ماهی بگیریم چرا که اگر ماهی به ما بدهید فقط یک شب، شاید یک ماه و شاید هم نهایتاً چند سال بتواند ما را سیر کنید چه بسا که خسته و از روال کار خارج خواهید شد. این اقدام وقتی عملی خواهد شد که در وحله اول خود فرد توانمند بخواهد مسئولیت خودش را بر عهده بگیرد و بعد از آن مسئولین می‌باشند که نقش مهمی را در این عرصه بر عهده دارند و سپس آماده سازی جامعه  برای ورود یک فرد توانمند به آن از وظایف این مسئولین زیربط است. با کمی حلاجی کردن شرایط حال توانمندین شهرستان بوکان می‌تواند متوجه شد که از معضلاتی که آنان سخن به میان می‌آورند می‌توان به شغل، استقلال و یا تشکیل زندگی جدید، اشاره نمود.

بر اساس آخرین مطالعات میدانی به این مطلب رسیده‌اند که تمام این لازمه ها جهت موفقیت یک فرد توانمند به توانبخشی و مناسب سازی بستری که در آن زندگی به سر می‌برند. بحث مناسب سازی تأثیر چشمگیری بر روی یک فرد توانمند در راستای زندگی بهتر و انجام کارهای روزمره را دارد که می‌بایست توجه ویژه‌ی به آن شود چرا که از دیدگاه روانشناسی هنگامی که توانمندان وارد یک محیط نا متناسب با خودشان می‌شوند احساس انزوا و حقارت داشته و تأثیر منفی بر روی روحیه آنان خواهد گذاشت به حدی که استرس در آنان ایجاد شده و دچار افسرگی خواهند شد و حس تعلق از آنان گرفته شده و به نوعی می‌توان گفت حق شهروندی وی پایمال شده است.

بر اساس مصوبات شورای عالی معماری و شهرسازی ایران به استناد بند ۵ مصوبه ی مورخ ۱۳۶۸/۳/۸خود در خصوص ضوابط و مقررات شهرسازی برای افراد توانمند جسمی – حرکتی، در جلسه مورخ ۱۳۷۸/۹/۲۲پیشنهاد وزارت مسکن و شهرسازی در ارتباط با بازنگری مصوبه یاد شده و پیوست آن را به شرح زیر تصویب نمود. بنابراین از این تاریخ مصوبه‌ی حاضر و پیوست آن جایگزین مصوبه‌ی مورخ ۸/۳/۱۳۶۸و پیوست مربوطه می‌گردد. اما این که تا چه حدی اجرا شده است را باید با مشاهدات و مسئولین محترم جویا شد. در اینجا به مواردی از این مصوبات اشاره خواهد شد تا برای شهروندان عزیز و توانمندان بزرگوار آشکار گردد که ما کجای کار قرار داریم.

1. از این تاریخ در کلیه طرح‌های آتی و در دست تهیه شهرسازی، شهرک‌سازی و مجتمع‌های مسکونی و ساختمانی سراسر کشور اعم از این که توسط دستگاه‌های دولتی و وابسته به دولت و شهرداری‌ها و یا بخش خصوصی تهیه گردند، رعایت بند یک مجموعه پیوست که شامل ضوابط برنامه ریزی و طراحی برای تهسیل حرکت توانمندین در سطح شهر می‌باشد الزامی بوده و کلیه مراجع مسئول تهیه، بررسی و تصویب و اجرای طراح‌های توسعه شهری، شهرک‌سازی و مجتمع‌های ساختمانی و مسکونی موظفند در مراحل مختلف تصویب و صدور پروانه و نظارت ضوابط مذکور را رعایت نمایند.
2. به منظور رفع موانع شهری موجود لازم است که اصلاحات موضوع بند دو ضوابط پیوست تا قبل از تهیه و یا تجدید نظر در طرح‌های توسعه شهری به منظور نزدیک‌‌تر کردن شرایط موجود به شرایط مناسب، توسط مراجع مسئول عمران شهری با توجه به اولویت هر یک به اجرا درآید.
3. رعایت ضوابط بند چهار ضوابط پیوست در طراحی کلیه ساختمان‌های موضوع فصل مذکور برای تهیه کنندگان طرح‌های فوق الذکر الزامی است و مراجع مسئول صدور پروانه و نظارت ساختمانی موظف به اجرای صحیح و دقیق آن هستند. کلیه ساختمان‌های عمومی موضوع این آیین‌نامه به خصوص ادارات دولتی موجود باید تدریجاً با شرایط این آیین‌نامه تطبیق داده شوند. تشخیص میزان تطبیق این ضوابط و زمان لازم برای اعمال آن به عهده کمیسیونی مرکب از نمایندگان سازمان بهزیستی، بنیاد جانبازان، وزارت مسکن و شهرسازی، وزارت کشور، سازمان برنامه و بودجه و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خواهد بود. وزارت مسکن و شهرسازی موظف است تضمین قانونی اعمال این ضوابط را از مراجع ذیربط کسب نماید.
4. اعمال ضوابط و مقررات بند سه ضوابط پیوست (در خصوص ضوابط توصیه‌ای مناسب‌سازی محیط شهری) اختیاری بوده ولی بر حسب تشخیص کمیسیون موضوع بند ۳ این مصوبه با استفاده از تضمین قانونی که کسب خواهد شد الزام‌آور خواهد گردید.
5. رعایت مفاد بند ۵ ضوابط پیوست (در خصوص ساختمان‌های مسکونی) در کلیه ساختمان‌ها و مجموعه‌های مسکونی موضوع آن بند الزامی است.
6. وزارت مسکن و شهرسازی موظف است حداکثر هر ۵سال یک بار با جلب نظر کمیسیون موضوع بند ۳ این مصوبه، ضوابط و مقررات موضوع آن را مورد بازنگری و تطبیق با شرایط و امکانات جدید قرار داده و برای تصویب به شورای عالی شهرسازی و معماری پیشنهاد نمایند.

۷٫در جهت تحقق کامل بخشنامه شماره ۱۷۰۸۱ مورخ ۲۹/۴/۱۳۷۹ریاست جمهوری، در هر استان کمیته دائمی پیگیری اعمال ضوابط و مقررات پیوست با حضور نمایندگان دستگاه‌های مندرج در بند ۳ این مصوبه زیر نظر استاندار تشکیل می‌گردد. دبیرخانه‌ی این کمیته‌ها به استناد بخشنامه مذکور در سازمان‌های بهزیستی استان مستقر خواهد شد.

خوب است بدانید که این طرح‌های مناسب‌سازی علاوه بر توانمندان جسمی – حرکتی، برای افراد دیگری از جامعه همچون: سالمندان، کودکان، ، خانم‌های باردار و توانمندیت های موقت که دارای محدودیت هستند را نیز در بر می‌گیرد. در سالهای اخیر از طرف دولت بودجه‌ای برای مناسب سازی سطح شهر، اماکن عمومی، مجتمع‌ها و ساختمانهای مسکونی و … در نظر میگیرد حال این که زمینه برای این طرح (مناسب سازی) فراهم شده است چه خوب می‌شد اگر مسئولین و متخصصین و حتی خود توانمندین عزیز  شهری آرام، شهری برای همه، شهری پر از هیاهوی شادی برای همه علی الخصوص جامعه‌ی توانمندان می‌ساختیم.